Nederland Drijft Weg
Hoe ambtocratie, verengelsing en een ondernemersexodus een land ontwrichten dat zijn eigen kompas kwijt is.
De Nieuwe Wereld Watcher bespreekt: 'Nieuws van de Week | 25 mei 2025 | Ondernemersklimaat, verengelsing, RFK, Zuid-Afrika, Jaap van Zweden & meer' | Ad Verbrugge, Marlies Dekkers, Jelle van Baardewijk | De Nieuwe Wereld #1952
Er is iets fundamenteel mis gegaan in Nederland. Niet het soort mis dat je oplost met een extra miljardje of een nieuwe commissie. Het soort mis waarbij je 's avonds wakker ligt en denkt: hoe hebben we het zover laten komen? De Algemene Rekenkamer legt het genadeloos bloot: bij drie ministeries - Justitie, Defensie en Buitenlandse Zaken - is de bedrijfsvoering ernstig onvolkomen. In minimaal 867 strafzaken klopt de tenaamstelling van verdachten en veroordeelden niet. De dader kan de straf ontlopen, een onschuldige burger kan onterecht worden veroordeeld. Dit is niet administratieve slordigheidheid. Dit is een rottende rechtsstaat.
De Ambtocratie
Ondertussen groeien het aantal rijksambtenaren terwijl het plan was om te krimpen. Ze verdienen ook alweer veel meer dan een paar jaar geleden, dankzij volvette cao's.. Een pijnlijke paradox: terwijl de uitvoeringskracht afneemt, nemen de kosten toe. Het is alsof je een orkest hebt dat steeds meer musici aanneemt en hen beter betaalt maar steeds valser speelt. Op een gegeven moment vraag je je af: hebben we nu een orkest of een georganiseerde kakofonie?
De overheid groeit, maar presteert slechter
Deze ontwikkeling is niet toevallig. Het is het logische gevolg van wat Ad Verbrugge de 'managementmaatschappij' noemt - een samenleving waarin alle problemen financieel worden benaderd, waarin werkelijkheid is vervangen door abstracte modellen, waarin doevermogen plaats heeft gemaakt voor spreadsheets.
De Ondernemersexodus
Niet voor niets voelen ondernemers zich steeds minder welkom in hun eigen land. Driekwart van de ondernemers ziet het ondernemingsklimaat verslechteren, 44% vindt Nederland geen aantrekkelijk land om in te ondernemen en bijna 20% overweegt een vertrek. Dit zijn geen jammerende rijken die hun belastingparadijs kwijtraken. Dit zijn mensen die dingen maken, die banen creëren, die de economie draaiende houden. Als zij wegtrekken, blijven de spreadsheet-specialisten achter met steeds minder om te verdelen. De ironie is schrijnend: in een tijd waarin we meer dan ooit ondernemers nodig hebben om de uitdagingen van klimaat, vergrijzing en internationale concurrentie aan te gaan, maken we het hun systematisch onmogelijker.
De Verengelsing
Nergens wordt de ontwortelingsoperatie zo duidelijk als in het hoger onderwijs. Er zijn inmiddels 115.000 internationale studenten in Nederland, 3,5 keer zoveel als in 2005. Op universiteiten komt 40% van de nieuwe studenten uit het buitenland.
Vanaf het collegejaar 2025-2026 mag nog maar maximaal een derde van de vakken in een bacheloropleiding in het Engels worden gegeven. Het is alsof je probeert een vliegtuig te repareren terwijl het vliegt. Het probleem zit dieper dan taalkeuze.
Nederlandse universiteiten zijn losgewekt van het gemeenschappelijk goed. Het idee dat universiteiten onderdeel zijn van een maatschappelijk weefsel is vervangen door marktlogica. Studenten zijn consumenten geworden, kennis een exportproduct.
De Vervreemding
Het resultaat is voorspelbaar: je krijgt hele opleidingen in het Engels, deels losgezongen van de eigen context en samenleving. Nederlandse studenten uit minder kansrijke milieus worden verdrongen door internationale peers. De universiteit wordt een doorvoerhaven in plaats van een broedplaats voor Nederlandse kennis en cultuur.
Internationalisering wordt isolatie van de eigen samenleving
Dit is geen pleidooi voor nationalisme. Dit is een pleidooi voor evenwicht. Voor het inzicht dat je alleen kunt geven wat je hebt - en wie zichzelf verliest, heeft niets meer te bieden aan de wereld.
Internationale Vergelijkingen
Ondertussen tekent zich in de VS een tegenbeweging af die Europa nerveus maakt. RFK Jr. heeft als minister van Volksgezondheid het Department of Health and Human Services ingrijpend herstructureerd, waarbij 20.000 medewerkers zijn ontslagen. Het is een operatie die in Nederland ondenkbaar zou zijn - te drastisch, te confronterend, te weinig consensueel. Of je het met RFK Jr. eens bent of niet, zijn aanpak illustreert wat Nederland lijkt te hebben verloren: de moed om fundamentele keuzes te maken. De bereidheid om bestaande structuren ter discussie te stellen als ze niet meer functioneren.
In het Verenigd Koninkrijk profiteert Nigel Farage van dezelfde onvrede die in Nederland broeit. Reform UK heeft grote winst geboekt bij de lokale verkiezingen en staat hoog in de peilingen. Farage voedt zich met de frustratie over een politieke klasse die meer oog heeft voor internationale verdragen dan voor lokale problemen.
Populisme als symptoom van democratisch falen
Keir Starmer probeert de wind uit Farage's zeilen te nemen door drastische immigratiebeperkingen aan te kondigen. Het is een jammerlijke vertoning: een Labour-premier die probeert een UKIP-politicus te verrechtsenen. Maar het toont de politieke realiteit: wie de zorgen van gewone mensen negeert, maakt de weg vrij voor extremisten.
Het Pensioendilemma
Ook Nederland kampt met de spanning tussen technocratische plannen en democratische legitimiteit. NSC-Kamerlid Agnes Joseph komt met een voorstel om per pensioenfonds referenda te houden over de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel. Het voorstel krijgt forse kritiek van de pensioensector. De Raad van State, De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten vrezen chaos, hoge kosten en jarenlange vertraging. Zelfs NSC-minister Van Hijum is tegen het voorstel van zijn eigen partijgenoot.
De Inspraakparadox
Toch raakt Joseph een zenuw. Uit onderzoek blijkt dat 42% van de respondenten voor een pensioenreferendum is, terwijl 36% tegen is. Tegelijkertijd blijkt dat de kennis over het nieuwe pensioenstelsel ernstig tekortschiet. Het is het Nederlandse dilemma in een notendop: mensen willen inspraak over zaken die ze niet begrijpen, terwijl experts plannen maken voor mensen die ze niet begrijpen. Beide kanten hebben gelijk, beide kanten hebben ongelijk.
De Tragiek van de Kletsende Klasse
Het probleem met de Nederlandse discussiecultuur wordt geïllustreerd door het gezelschap rond de tafel van De Nieuwe Wereld. Dekkers, Verbrugge en Van Baardewijk zijn alle drie onderdeel van wat vriend van de show Ewald Engelen met zelfspot de 'kletsende klasse' noemt - mensen die professioneel praten over 'wat er mis is in dit land'.
Wie het systeem begrijpt, is er meestal zelf gevangene van
De tragiek is dat inzicht in een probleem niet automatisch leidt tot oplossingen, maar tot meer gesprekken over het probleem. Zoals meteorologen perfect kunnen voorspellen dat er een storm komt, maar geen invloed hebben op het weer. Op zijn best is de meerwaarde van de kletsende klasse niet het oplossen van problemen maar het articuleren ervan. Niet het tot stand brengen van verandering, maar bewustzijn vergroten en oplossingsrichtingen wijzen.
Het Systeemprobleem
Wat al deze crises gemeen hebben, is een fundamenteel probleem met democratische legitimiteit en bestuurlijke competentie. Nederland is verworden tot wat Manuel Castells 'ruimteloze identiteit' noemt - een samenleving waarin bestuurders in internationale netwerken leven terwijl burgers lokaal geworteld blijven. Het gevolg is een kloof tussen beleid en werkelijkheid, tussen intentie en uitvoering, tussen democratische controle en bestuurlijke autonomie. We hebben een systeem gecreëerd dat excellent is in het maken van plannen maar zwak in het realiseren ervan.
De Weg Vooruit
De oplossing is niet teruggaan naar het verleden - dat bestaat niet meer. De oplossing is ook niet doorgaan op de huidige weg - die leidt naar verdere fragmentatie en vervreemding. De oplossing ligt in wat Charles Taylor 'embedded liberalism' noemt: een liberalisme dat geworteld is in concrete gemeenschappen en tradities. Een moderniteit die niet vlucht voor haar verantwoordelijkheden maar ze omarmt.
'Het pand staat in brand', constateert de kletsende klasse
Dit betekent: overheidsorganen die daadwerkelijk functioneren in plaats van alleen maar groeien. Universiteiten die zowel internationaal excellent als lokaal relevant zijn. Een economie die ruimte biedt aan ondernemers zonder de sociale samenhang te ondermijnen. Het vraagt moed om fundamentele keuzes te maken. Het vraagt wijsheid om onderscheid te maken tussen wat veranderd moet worden en wat behouden moet blijven. Het vraagt nederigheid om te erkennen dat niet alles maakbaar is.
Redding in Zicht
Nederland heeft deze kwaliteiten in zich. Onze geschiedenis bewijst het: van de Gouden Eeuw tot de wederopbouw, van de poldermodel tot de kenniseconomie. We kunnen complexiteit aan zonder onze ziel te verliezen. Maar dan moeten we stoppen met doen alsof er niets aan de hand is. Dan moeten we de moed hebben om te zeggen: dit werkt niet meer, we moeten het anders doen.
Nederland heeft mensen nodig die niet alleen kunnen uitleggen wat er mis is, maar ook wat er goed kan gaan. Niet alleen analisten van de crisis, maar daadkrachtige architecten en bouwers om een nieuwe wereld te realiseren. De kletsende klasse, waaronder uw scribent, heeft de eerste helft onder de knie. Nu de tweede helft nog.
Voor Diepgravers
Boek: "The Death of Expertise" - Tom Nichols (2017). Over de afkeer van kennis in de democratie
Film: "I, Daniel Blake" (2016). Kafkaëske bureaucratie en menselijke waardigheid
Documentaire: "The Fog of War" (2003). Over de illusie van controle in complexe systemen
Muziek: Massive Attack - "Mezzanine" (1998). Donkere soundtrack van maatschappelijke onrust
Beeldende kunst: Edward Hopper - "Nighthawks" (1942). Vervreemding in de moderne stad
Bronnen
Algemene Rekenkamer. (2025). Staat van de rijksverantwoording 2024. Den Haag: Sdu Uitgevers.
Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell Publishers.
Han, B.C. (2015). The Burnout Society. Stanford: Stanford University Press.
MKB-Nederland & VNO-NCW. (2024). Nationale Peiling Ondernemingsklimaat 2024. Den Haag.
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2024). Wet Internationalisering in Balans. Den Haag: Rijksoverheid.
Taylor, C. (2007). A Secular Age. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Verbrugge, A., Dekkers, M., & Baardewijk, J. van. (2025). "Nieuws van de Week | 25 mei 2025 | Ondernemersklimaat, verengelsing, RFK, Zuid-Afrika, Jaap van Zweden & meer." De Nieuwe Wereld #1952. https://www.youtube.com/watch?v=jrYD-1MRPaM
DISCLAIMER
Op 'Feest voor de Geest', dit blog, experimenteer ik met AI. Bij de eindredactie heb ik extra gelet op correcte bronvermelding, 'fair use' van bronnen en het vermijden van plagiaat. Ook heb ik een extra factcheck gedaan. Heb je het idee dat auteursrecht toch in het geding is of stoor je je aan feitelijke onjuistheden, laat het me weten alsjeblieft. Dan pas ik de tekst graag aan. Meer over mijn werkwijze: Schrijven met AI. Een kijkje in de keuken.
Published using
